Barokowa sikawka konna z 1717 r. wiąże ze sobą ciekawe historie. Na tylnej ścianie zbiornika na wodę umieszczony jest podwójny herb klasztorny. Jego lewa część (krzyż i orzeł) odnosi się do dolnośląskiego Henrykowa, prawa część (żuraw) do węgierskiego Zirc. W 1699 r. opactwa te połączyły się. O Henrykowie – miejscu budowy sikawki pisaliśmy wielokrotnie. Pora na węgierskie Zirc.
Niepozorne miasteczko położone jest w regionie Las Bajoński, w zachodnich Węgrzech. Malownicze wzniesienia Lasu Bajońskiego sięgają od 300 do 700 m n.p.m. i ciągną sią na ok. 100 km. Pasmo przypomina polskie Góry Świętokrzyskie.
W średniowieczu region ten upodobali sobie królowie węgierscy na polowania. Od zarania obszar był niezamieszkały i zalesiony. Węgierski król Bela III założył na Węgrzech kilka klasztorów cysterskich. Jeden z nich zbudowano w 1182 r. w Zirc. Pierwszymi zakonnikami byli Francuzi przybyli do Węgier z macierzystego klasztoru w Clairvaux w Szampanii. W myśl reguły zakonnej cystersi osiedlali się na odludziu w pobliżu niewielkich cieków wodnych. Ich obecność miała dać impuls do ożywienia gospodarczego. Pierwszy niezachowany kościół i zabudowania klasztorne zbudowano w stylu romańskim. Z klasztorem sąsiadowała wioska – późniejsze Zirc. W 1538 r. mnisi opuścili po raz pierwszy siedzibę. Przyczyną były wojny o koronę węgierską. W 1552 r. cały region zajęli Turcy.
Lepsze lata dla cystersów nastały po 1659 r., kiedy przywrócono mnichom klasztor. Opiekę nad siedzibą w Zirc objął opat z austriackiego klasztoru w Lilienfeld. Brakowało mu pieniędzy na odbudowę zniszczonego klasztoru w Zirc. Z tego powodu zadecydowano o połączeniu unią personalną w 1699 r. klasztoru w Zirc z klasztorem cystersów w Henrykowie na Dolnym Śląsku, który przeżywał wówczas złote lata (pamiątką jest sikawka z 1717 r.). Należy pamiętać, że Henryków i Zirc leżały na terenie cesarstwa austriackiego.
Zarówno w Henrykowie jaki w Zirc pojawił się wspólny herb klasztorny. Na tarczy po lewej stronie widoczny jest równoramienny krzyż ze śląskim orłem (Henryków), po prawej żuraw trzymający kamień (Zirc). W 1700 r. opat z Henrykowa wysłał do Zirc kilku mnichów z zadaniem odbudowy klasztoru. Wraz z zakonnikami udało się tam kilku śląskich gospodarzy z rodzinami. Do mnichów ze Śląska dołączyli niebawem w Zirc mnisi węgierscy.
Dzięki funduszom z Henrykowa i ofiarodawcom węgierskim wzniesiono w latach 1727-1733 nowy barokowy kościół, według projektu Atanazego Witwera z Tyrolu. Barokowy wystój nadali kościołowi malarze i rzeźbiarze z Austrii.
W 1810 r. rząd królewskich Prus zlikwidował klasztor w Henrykowie. Unia personalna Zirc i Henrykowa przeszła do historii. Od tej pory opactwo w Zirc uzyskało samodzielność. Kolejni opaci w Zirc prowadzili na terenie klasztoru gimnazjum. Podległe im inne cysterskie klasztory w Węgrzech poszły tą samą drogą. W klasztorze wydzielono specjalną salę dla biblioteki, która posiada kilka tysięcy zabytkowych woluminów i stanowi jedną z największych atrakcji turystycznych regionu.
W socjalistycznych Węgrzech rozwiązano w 1950 r. zakon cystersów. Kościół przejął funkcję parafialną. Cystersi powrócili tam w 1990 r. Wcześniej, w 1982 r. papież Jan Paweł II podniósł kościół do rangi Bazyliki Mniejszej. Zirc liczy obecnie ponad 7 tys. mieszkańców. Kompleks klasztorny dominuje w pejzażu miasta. Położony jest przy rynku. Kościół i zabytkowa biblioteka dostępna jest dla zwiedzających.
Tekst i zdjęcia Dariusz Falecki
Fotografie
1 Sikawka konna z 1717 w CMP
2 Tarcza herbowa na tylnej ścianie zbiornika na wodę. Po lewej herb klasztoru z Henrykowa , po prawej z Zirc
3 Kościół pocysterski w Zirc
4 Herb połączonych opactw na fasadzie kościoła w Zirc
5 Barokowy wystrój kościoła w Zirc
6 Klasztor
7 Wnętrze zabytkowej biblioteki
8 Fragment księgozbioru
